ماجرای ماهواره اماراتی
مرداد ماه سال ۱۳۹۹ بود که امارات متحده عربی اعلام کرد، ماهوارهای متعلق به خود به نام “امید” را از ژاپن به سمت کره مریخ پرتاب کرده است.
اما سوال اینجاست که آیا امارات، کشوری که تا به حال در تولید علم در دنیا مطرح نبوده است، خودش توانسته است با تکیه به دانشمندان داخلی خود این پروژه فوق پیشرفته علمی را انجام دهد؟
تعدادی از مسئولین ارشد اماراتی، به مسئله تولید علم و اقتصاد چندان توجهی نداشته و ندارند اما وزیر علوم آن ها العامری، رویکرد جدیدی را در این کشور در پیش گرفته است که نمونه آن در همین پروژه فضاپیما به مریخ مشخص است.
امارات متحده عربی در چند سال اخیر سرمایهگذاریهای سنگینی در بحث توسعه توانایی فضایی داشته، ولی ارسال یک ماهواره به مدار مریخ از جمله مسائلی است که مشخصاً رسیدن به این سطح از توانایی فضایی به این سرعت ممکن نیست و تا مدتها نیز توان رسیدن به صورت بومی به آن را ندارد. آنچه که مشخص است این است که مرکز فضایی محمد بن راشد و کارشناسان اماراتی در این پروژه اقدام خاصی نکردهاند؛ بلکه دانشگاه بولدر در ایالت کلرادو، دانشگاه برکلی کالیفرنیا و دانشگاه دولتی آریزونا -همگی از آمریکا- از طراحان و مجریان این پروژه بودهاند.
ماهواره اماراتی کجا ساخته شد؟
نکته جالبتر این که این ماهواره نه در خاک امارات بلکه در محل دانشگاه بولدر و عملاً توسط متخصصان آمریکایی ساخته شده و با تلاشهای العامری، کارشناسان و دانشجویان اماراتی بیشتر در نقش ناظر و کارآموز در محل حضور داشته اند. نکتهای که نشان میدهد عملاً دانشگاههای مشهور آمریکایی در زمینه فضایی، تلاش کردند با متقاعد کردن شیخنشینهای اماراتی به سرمایهگذاری گسترده در این پروژه، یکی از طرحهای مهم خود را کلید زده و با سرمایهگذاری این کشور، برنامههای علمی خود را پیش ببرند.
اگر چه در رسانهها نام یک زن جوان اماراتی نیز به عنوان مدیر پروژه مذکور مطرح شد تا ضمن بالا بردن اعتبار این کشور، حس اعتماد به جوانان و زنان در پروژههای بزرگ، به مخاطب القا شود.
هر آنچه از پیشرفتهای حاضر در امارات از لحاظ علمی مشاهده میشود مانند همین ماهواره اماراتی یا همان فضاپیمای امید، مربوط به تولید داخلی خودشان نیست بلکه تولید دانشمندان خارجی است که با سرمایهگذاری امارات انجام شده است، اگر چه اماراتیها نیز دانشجویان و کارآموزان اماراتی را نیز برای یادگیری این علوم در کنار دانشمندان خارجی به کار گرفتهاند.
امارات، اقتصاد دانشبنیان آینده؟
اگر تاریخچه اقتصادی کشورهای پیشرفته دنیا را بررسی کنیم، متوجه خواهیم شد که این کشورها یکی از پایههای پیشرفتشان، توسعه علم و فناوری بوده است. اولین کشوری که وارد عرصه صنعت شد بریتانیا بود که از طریق اختراع توسعه یافت؛ آلمان، ژاپن، اتحاد جماهیر شوروی و ایالات متحده نیز از طریق نوآوری پیشرفت کردند. در حالی که کشورهای “عقبمانده” فعلی توسعه خود را بر تقلید از کشورهای توسعهیافته استوار می کنند. کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس با توجه به اتکای اقتصادیشان به نفت، تا کنون به سراغ اختراع یا نوآوری نرفتهاند و توسعه خود را بر اساس یادگیری یا تقلید یا مهمتر از همه بر واردات علم، دانش و فناوری قرار دهند که برای استفاده از همان فناوریها نیز به نیروی انسانی دیگر کشورها در دنیا، نیاز دارند و اقتصاد آنها شدیداً به واردات و در نتیجه به درآمدهای نفت و گاز وابسته است.
کشورهای عربی از جمله امارات متحده عربی در چند سال اخیر تصمیم گرفتند تا از اقتصاد نفتی عبور کنند و به اقتصاد دانشبنیان دست پیدا کنند؛ اما تبدیل شدن به یک اقتصاد دانش بنیان برای یک دولت کار آسانی نیست، زیرا یک اقتصاد دانشبنیان موفق مبتنی بر یک رابطه پیچیده بین کارآفرینی، انگیزه، ساختارهای اقتصادی و دولتی توانمند و… است.
برنامههای امارات برای پیشرفت علمی
در آوریل 2018، دولت امارات متحده عربی دستور کار ملی علوم پیشرفته 2031 و استراتژی علوم پیشرفته 2021 را راهاندازی کرد که تحت دستور کار 2031 قرار میگیرد. هدف دستور کار 2031 استفاده از علوم پیشرفته در توسعه و ایجاد راهحل برای چالشهای آینده و حمایت از دولت است.
دستور کار 2031 هشت اولویت علمی را تا سال 2031 و 30 هدف علمی را تا سال 2021 تعیین می کند. هشت اولویت علمی با هدف استفاده حداکثری از همه منابع طبیعی استراتژیک در کشور از طریق:
- ظرفیت سازی ملی
- ترویج بخش انرژی پایدار
- افزایش امنیت آب با استفاده از فناوری پیشرفته و پاک
- توسعه سیستم علمی پیشرفته امنیت غذایی
- پرداختن به چالش های بهداشتی در امارات از طریق یک سیستم علمی ملی
- توسعه بخش صنایع پیشرفته
- ایجاد یک سیستم پشتیبانی لجستیکی بر اساس مطالعات و داده های علمی
- ایجاد مجتمع صنایع استراتژیک
منبع 2 – پورتال دولتی امارات متحده عربی
آن ها همچنین برای صدمین سالگرد خود یعنی سال ۲۰۷۱ نیز برنامه ریزی کردهاند که به اقتصاد دانشبنیان و متنوع دست پیدا کنند و با هدف رقابتی بودن به یکی از بهترین اقتصادها در سراسر جهان تبدیل شوند. این امر با افزایش بهرهوری اقتصاد ملی، حمایت از شرکتهای ملی، سرمایهگذاری در تحقیقات علمی و بخشهای امیدوارکننده، تمرکز بر نوآوری، کارآفرینی و صنایع پیشرفته، توسعه استراتژی ملی برای شکلدهی به آینده اقتصاد و صنعت امارات میتواند محقق شود.
منبع 3 – پورتال دولتی امارات متحده عربی
روند رو به رشد امارات در سیاستگذاری پیشرفت علم و فناوری
نمودارهای زیر نشان میدهد که امارات در سالهای اخیر روند رو به رشدی در سیاستگذاری برای علم و فناوری داشته است؛ به ترتیب:
- سهم تحقیق و توسعه از GDP
- مقالات top دنیا
- خروجیهای تحقیقاتی
کریستین کوتس اولریشسن، مورخ خلیجفارس در دانشگاه رایس در هیوستون تگزاس، میگوید حتی اگر چنین اعلامیههایی کمی بیش از یک حقه باشد، مأموریت امید، واقعاً مهارتهایی را به امارات متحده عربی آورده است. او میگوید که این امر به بکارگیری نسل جدیدی از مردم امارات در علم و فناوری کمک کرده است، که گامی در مسیر تنوع بخشیدن به اقتصاد است.
مهمترین چالشهای امارات برای دانشبنیان شدن
همانطور که استیگلیتز بیان میکند، استقرار موفقیتآمیز اقتصاد دانشبنیان مستلزم تغییر گستردهتری در فرهنگ است که بر مشارکت شهروندان (در فعالیتهای اقتصادی)، مالکیت فرآیندها و یادگیری فعال متمرکز است تا انگیزه، آرزوها و کارآفرینی به یک اخلاق ذاتی تبدیل شود.
چهار رکن بانک جهانی برای اقتصاد دانشبنیان:
- انگیزه اقتصادی و ساختار مناسب
- نوآوری و پذیرش فناوری
- آموزش و پرورش
- زیرساخت فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT)
در حالی که سیاستهای واقعی هم در امارات و هم در سایر کشورهای خلیج در حال حاضر بر بهبود سیستمهای آموزشی و علمی آنها تأکید دارد، اما این برنامه ها نه به سرعت و نه به راحتی آنچه که در اهداف ۲۰۳۱ و ۲۰۷۱ موجود است، قابل انجام نیست.
کشورهای عرب مانند امارات، در دو رکن مهم آموزش و نوآوری عملکرد ضعیفی دارند.
از جمله مشکلات برجسته می توان به عدم وجود نیروهای متخصص بومی به میزان کافی، میزان کم بودجه برای تحقیقات، عدم تمرکز کلی پژوهشی در دانشگاههای منطقه، عدم ادغام چرخه تولید با آموزش و تحقیق، عدم تطابق قابل توجهی بین صلاحیتهای داوطلبان و تقاضای بازار کار و… اشاره کرد.
بیش از 50 درصد از دانشآموزان در رشتههای علوم انسانی ثبتنام میکنند، و نسبتاً تعداد کمی در رشتههای علوم پایه یا فنی؛ چنین عواملی پیوند بین بخش آموزش و بازار کار را تضعیف میکند و دلیل اصلی این است که اکثر فارغالتحصیلان در بخش دولتی استخدام میشوند . همچنین دادههای سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد نشان میدهد که این کشور قبل از سال 2010 هیچ فارغالتحصیل دکترا نیز نداشت.
راه دراز امارات برای تبدیل شدن به یک کشور با اقتصاد دانشبنیان بومی
اگر چه اماراتیها برای سالهای آینده، برنامهریزیهای مفصلی برای رسیدن به اهداف علمی و اقتصادی خود انجام دادند تا بتوانند در زمینههای مختلف علمی از جمله فضایی، هستهای، پزشکی، ژنتیک، هوش مصنوعی، بلاک چین، انرژیهای پاک و… به قویترین کشورهای دنیا تبدیل شوند و به قول خودشان امارات را به عنوان بهترین دولت در جهان معرفی کنند. اما این تحول برای اقتصادی مانند امارات تنها در بلندمدت قابل دستیابی است. بنابراین برای سال های آینده، کشورهای خلیج باید باز هم به واردات فناوری و نیروی انسانی خارجی متکی باشند تا اقتصاد خود را حفظ کنند.
منبع 6 – پورتال دولتی امارات متحده عربی
مقایسه آمارهای علمی امارات و ایران
به طور واضح مشخص است که اماراتیها پس از اینکه سالها با اقتصاد نفتمحور به حیات خود ادامه میدادند، حال به این نتیجه رسیدهاند که باید بتوانند برای ادامه حیات اقتصادی خود، به اقتصاد دانشبنیان و توسعه علم و فناوری رو بیاورند، اما راه بسیار طولانی در پیش دارند. موضوع مهمی که کشور ما سالها قبلتر از امارات برای آن برنامهریزی و اقدام کرده است، که نمود آن نیز در تولیدات فناوری بومی ایرانی، دانشمندان برتر کشورمان و رتبه های علمی ایران در مقایسه با امارات مشهود است.
آنچه در ذهن مردم وجود دارد این است که پیشرفت علمی امارات از ایران در طی این سالها بیشتر بوده است، اما در رتبهبندی جهانی سایماگو، پیشرفت ایران بسیار چشمگیرتر بوده است.
علیرغم تمام برنامهریزیها و اقدامات به ظاهر علمی اماراتیها اما آنها در آمارهای علمی در دنیا هنوز رتبههای پایینی دارند، که نشان از تولید علم کمتر آنها و روی آوردن به متخصصین خارجی است.
موضوع | کشور | رتبه در سال 1996 | رتبه در سال 2020 | منبع |
تولید علم و تعداد مقالات | 🇦🇪 | 69 | 52 | https://www.scimagojr.com/countryrank.php?year=2020 |
🇮🇷 | 56 | 16 | ||
علوم هوا و فضا | 🇦🇪 | 54 | 41 | https://www.scimagojr.com/countryrank.php?category=2202&year=2020 |
🇮🇷 | 45 | 11 | ||
علوم هستهای | 🇦🇪 | 63 | 37 | https://www.scimagojr.com/countryrank.php?category=2104&year=2020 |
🇮🇷 | 86 | 11 | ||
نانو تکنولوژی | 🇦🇪 | – | 46 | https://www.scimagojr.com/countryrank.php?category=2509&year=2020 |
🇮🇷 | 56 | 16 | ||
علوم کامیپوتر | 🇦🇪 | 57 | 46 | https://www.scimagojr.com/countryrank.php?year=1996&category=1701 |
🇮🇷 | 51 | 26 | ||
هوش مصنوعی | 🇦🇪 | – | 34 | https://www.scimagojr.com/countryrank.php?category=1702&year=1996 |
🇮🇷 | 43 | 16 | ||
پزشکی | 🇦🇪 | 63 | 58 | https://www.scimagojr.com/countryrank.php?category=2701&year=2020 |
🇮🇷 | 58 | 16 |
رشتههای علمی بالا، علومی است که طبق آمار سایماگو و برنامهریزیهای علمی این کشور، امارات حدوداً بیشترین رشد را در آنها داشته است، اما در مقایسه با ایران هنوز رشد و رتبههای بسیار پایینتری دارد.
درست است که پرتاب ماهواره اماراتی به فضا سر و صدای زیادی در رسانهها به پا کرد! اما این اتفاق تا چه حد برای این کشور موفقیت و دستاورد محسوب میشود؟
بدون دیدگاه