انقلاب صنعتی در آلمان
آلمان صنعتی‌ترین کشور اروپا و یکی از برترین‌های صنعت در جهان است. این کشور در غرب اروپا قرار گرفته و با کشورهایی از جمله سوئیس، فرانسه، دانمارک، هلند و بلژیک مرز مشترک دارد.
آلمان از جهت سیاست‌گذاری و مبانی فکری به عنوان زادگاه حمایت از صنایع داخلی شناخته می‌شود؛ به این دلیل که نظریه‌پردازان بزرگی در این حوزه از ژرمن‌ها هستند که معروف‌ترین آن‌ها «فردریش لیست» است. ولی تفاوت پیشرفت صنعتی و اقتصادی آلمان با دیگر کشورهای پیشرفته که حمایت از تولید را در پیش گرفتند، این بود که آلمانی‌ها برای حمایت از تولید علاوه بر حمایت‌های تعرفه‌ای، از روش‌های متنوع و بیشتری نسبت به سایرین استفاده کردند.
فردریک اول و گام‌های ابتدایی تقویت صنایع داخلی
در زمان فردریک ویلیام اول (1713-1740) گام‌های اولیه در جهت تقویت تولیدات داخلی برداشته شد. او علاوه بر حمایت‌های تعرفه‌ای و کمک‌های مالی به صنایع موجود، به طور مستقیم در ایجاد صنایع کلیدی ورود کرد. 1
1- Clive Trebilcock, The Industrialisation of the Continental Powers, 1780 ـ 1914, Longman, UK and US, 1981, p. 26.
فردریک دوم و افزایش حمایت از تولیدات داخلی
آلمان تا این دوران فقط تعداد کمی از کالاهای تولیدی مانند لباس‌های پشمی و نخی را صادر می‌کرد و بیشتر صادرکنندۀ مواد خام بود. پس از این‌که فردریک بزرگ یا فردریک دوم (1740-1786)، بعد از پدرش به قدرت رسید، با انجام اقداماتی گوناگون گسترۀ حمایت از تولیدات داخلی را افزایش داد.
موارد زیر بخشی از اقدامات دولت آلمان در طول اواخر قرن 18 و اوایل قرن 19 است که بی‌شک، دو عامل حمایت دولت از جاسوسی صنعتی و استفاده از کارگران ماهرِ دیگر کشورها، تأثیر بسیاری در پیشرفت آن سالهای صنعت آلمان داشت:
- آلمان سرمایه‌گذاری بسیار خوبی در صنایع کلیدی انجام داد و آن‌ها را رونق بخشید؛ مانند منسوجات، فلزات، تسلیحات، ظروف، ابریشم و شکر.
- کارگران ماهر دیگر کشورها از جمله بافندگان نساجی را جذب کرده، آن‌ها را در جهت رشد صنایع پیشرفته به کار می‌گرفت. از طرفی، یارانه‌هایی را نیز جهت افزایش صادرات اختصاص داد. 2
- به جای واردات کالاهای مدرن و فناورانه، اقدام به وارد کردن تکنولوژی و فناوری‌های برتر دیگر کشورها نمود؛ مانند تکنولوژی میناکاری آهن، کوره زغال‌سنگ و ماشین بخار. 3
2- William O.Henderson, Studies in the Economic Policy of Frederick the Great, Routledge, 5 nov. 2013, pp. 136 ـ 152.
3- Clive Trebilcock, The Industrialisation of the Continental Powers, 1780 ـ 1914, Longman, UK and US, 1981, p. 26.
پیتر بیوث، مهارت‌افزایی کارگران و واردات فناوری برای صنعت آلمان
یکی دیگر از چهره‌های تأثیرگذار در دوران پیشرفت آلمان «پیتر بیوث» بود. بیوث در سال 1816 رئیس دپارتمان صنعت و تجارت در وزارت اقتصاد آلمان شد. او در سال 1820 مؤسسه‌ای جهت مهارت‌آموزی و آموزش کارگران تأسیس کرد. علاوه بر این، سفرهای خارجی را نیز برای کارگران به جهت به دست آوردن اطلاعات و جزئیات فناوری‌های جدید برنامه‌ریزی می‌کرد. «همچنین در این دوران، آلمانی‌ها با جمع‌آوری دستگاه‌ها و ماشین‌آلات خارجی و کپی‌برداری از آن‌ها، کالاهای مشابه خارجی را تولید می‌کردند».4
از جمله آثار و نتایج مؤسسه آموزشی بیوث (Gewerbeinstitut)، تربیت شاگردانی بود که در آینده چرخ صنعت آلمان را به گردش درآوردند. «آگوست بورزیگ» یکی از این افراد بود که صنعت لوکوموتیوسازی آلمان را به وجود آورد. در سال 1841 وقتی وی کارخانۀ لوکوموتیوسازی را تأسیس کرد، همۀ بیست لوکوموتیو فعال در آلمان وارداتی بود؛ اما با پیشرفت در این صنعت، در سال 1854 دیگر هیچ لوکوموتیوی وارد نشد و 67 عدد از 69 لوکوموتیو مورد استفاده در آلمان از شرکت بورزیگ خریداری شده بود. علاوه بر آن، آلمان موفق شد شش عدد لوکوموتیو به لهستان و چهار عدد لوکوموتیو نیز به دانمارک صادر کند.5 ذکر این نکته نیز لازم است که گسترش راه‌آهن، یکی از اصلی‌ترین عوامل انقلاب صنعتی در آلمان بود.
تأثیر حرکت علمی و صنعتی بیوث به قدری بود که جهش بزرگی در هر دو حوزه برای آلمان رقم زد. کشور آلمان توانست صنعت خود را که در حد سرقت علمی و کپی‌کاری بود و فاصله‌ای پنجاه‌ساله با انگلیس داشت، در طی بیست سال با اقدامات بیوث جبران کند. جایگاه علمی این کشور نیز به قدری ارتقا یافت که در طی سالهای 1820 تا 1920 میلادی حدود 9000 دانشجوی آمریکایی برای تحصیل به آلمان رفتند.6
4- Charles P. Kindleberger, Manias, Panics and Crashes: A History of Financial Crises, Palgrave Macmillan, UK, 1978, pp. 260 ـ 261.
5- Charles P. Kindleberger, World Economic Primacy: 1500 ـ 1990, Oxford University Press, USA, 1996, p. 153.
6- Ha ـ Joon Chang, Kicking away the ladder: Development Strategy in Historical Perspective, Anthem Press, UK, 2002, p. 34.
انقلاب صنعتی در آلمان
از دهۀ 1830 پروس‌ها، ساکسون‌ها و سایر مناطق آلمان، کشاورزی را در کشور دوباره سازماندهی کردند. با افزایش بازدۀ تولید محصولات چغندر قند، شلغم و سیب‌زمینی در واحد سطح، نیروی مازاد کشاورزان روستایی را به صنعت نساجی تزریق کرده و انقلاب صنعتی را در کشور آغاز نمودند.
رشد سریع و توسعه صنعتی در آلمان از انقلاب ریلی در دهه ۱۸۴۰ شروع شد. توسعه صنعت راه‌آهن به صورت گسترده در سراسر کشور، نیاز شدیدی را به محصولاتی مانند زغال‌سنگ، آهن و نیروی انسانی متخصص و تحصیل‌کرده پدید آورد. سرمایه‌گذاری دولت در این زمینه به افزایش شدید تولیدات کشور و ایجاد زیرساخت‌های مورد نیاز انقلاب صنعتی دوم در آلمان منجر شد.
بیسمارک و انقلاب صنعتی دوم در آلمان
در سال 1879 بیسمارک، نخستین صدراعظم آلمان، نیز سیاست حمایت از تولیدات و صنایع داخلی را در پیش گرفت. به طور خاص حمایت‌ها را در دو حوزه کشاورزی و صنایع کلیدی سنگین مانند آهن و فولاد و همچنین در حوزه تجارت افزایش داد. این دوره به عنوان «انقلاب صنعتی دوم» نیز شناخته می‌شود.7
علاوه بر حمایت دولت از تولید داخل، هر یک از ایالت‌های آلمان نیز تلاش می‌کردند تا در تولید کالاهای مورد نیاز خود تا جای ممکن خودکفا شوند. این مسئله رشد سریعی را در صنعتی شدن آلمان به وجود آورد تا جایی که در آغاز قرن بیستم، آلمان از حیث تولیدات صنعتی از بریتانیا نیز پیشی گرفت و به رتبه دوم پس از آمریکا دست یافت.
7- Ha ـ Joon Chang, Kicking away the ladder: Development Strategy in Historical Perspective, Anthem Press, UK, 2002, p. 33.
جدول زمانی انقلاب صنعتی در آلمان
تاریخ | رئیس‌جمهور (پادشاه) | اقدامات و رویدادها |
1713- 1740 | فردریک ویلیام اول | گام‌های اولیه در جهت تولیدات داخلی حمایت‌های تعرفه‌ای و کمک‌های مالی به صنایع موجود ورود مستقیم در ایجاد صنایع کلیدی صادرات مواد خام کالاهای تولیدی، مانند البسه |
1740 - 1786 | فردریک دوم | ادامۀ سیاست‌های فردریک اول |
قرن 18 و اوایل 19 | جاسوسی صنعتی سرمایه‌گذاری بسیار خوب در صنایع کلیدی مانند نساجی، فلزات، تسلیحات، ظروف، ابریشم و شکر جذب کارگران ماهر از دیگر کشورها تخصیص یارانه جهت افزایش صادرات وارد کردن تکنولوژی و فناوری‌های برتر دیگر کشورها از جمله تکنولوژی میناکاری آهن، کوره زغال‌سنگ و ماشین بخار | |
1820 | بیوث، رئیس دپارتمان صنعت و تجارت در وزارت اقتصاد | تأسیس مؤسسه مهارت‌آموزی کارگران برگزاری سفرهای خارجی برای کارگران جهت به دست آوردن اطلاعات و جزئیات فناوری‌های جدید جمع‌آوری دستگاه‌ها و ماشین‌آلات خارجی و کپی‌برداری از آن‌ها |
1830 | بیوث | برنامه‌ریزی برای افزایش بازدهی کشاورزی و آزاد کردن نیروی انسانی |
1841 | بیوث | ایجاد کارخانه لوکوموتیوسازی آغاز انقلاب ریلی |
1854 | بیوث | خودکفایی در صنعت لوکوموتیو |
1879 | بیسمارک، نخستین صدراعظم | حمایت جدی در حوزه کشاورزی و صنایع کلیدی سنگین |
قرن 20 | قرار گرفتن در رتبه اول تولیدات صنعتی در اروپا |
سایر مقالات پلاسما را اینجا ببینید.
بدون دیدگاه