صنعت پتروشیمی ‌کره جنوبی

ویژگی کره جنوبی در صنعت پتروشیمی ‌این است که بدون اینکه نفتی در اختیار داشته باشد به این توسعه در پتروشیمی ‌رسیده است!

نقطه شروع توسعه صنایع پتروشیمی ‌در کره جنوبی، دهه 90 میلادی بود. یعنی زمانی که دولت این کشور نخستین گام‌ها برای تأسیس سه منطقه ویژه پالایش نفت (اولسان، دایسان، یئوسو) را برداشت تا خوراک مورد نیاز برای توسعه این صنعت را فراهم سازد. این روند از حوالی سال 1966 آغاز شده و طی چند برنامه توسعه به اهداف خود دست یافت. اما جذب سرمایه خارجی یا توسعه مناطق پتروشیمی ‌بزرگ‌تر همچنان در کره جنوبی در دستور کار قرار دارد.

به ‌این‌ ترتیب دولت کره جنوبی برنامه‌ای مدون شامل هفت مرحله برای ارتقای رقابت‌پذیری صنایع شیمیایی این کشور داشته که گام‌به‌گام آن را اجرا کرده و به نتیجه رسانده است. صنعت پتروشیمی ‌در کره جنوبی بدون آنکه از مزیت طبیعی خوراک برخوردار باشد، با تکیه ‌بر برنامه‌ریزی، جایگاه جهانی خود را پیدا کرد.

برنامه‌های توسعه کره‌ای‌ها

سیر راهبردهای توسعه تجاری در این کشور به صورتی بود که ابتدا با توسعه واردات مواد اولیه و واسطه‌ای اساسی، توان تولید کالای نهایی به وجود می‌آمد. سپس برنامه‌های حمایت از تولید داخل و جایگزینی واردات (افزایش عمق ساخت داخل)، نیاز به واردات را کاهش می‌داد.

به این ترتیب در برنامه اول توسعه صنایع پتروشیمی ‌در کره جنوبی، تولید خوراک دولتی، واردات مواد نفتی به صورت دولتی، تقویت زیرساخت‌های پشتیبان و تحریک تقاضا در بازار صنایع پایین‌دستی در دستور کار قرار گرفت. دولت کره جنوبی تا پیش از رسیدن به برنامه‌های ششم حمایت‌های خود از پتروشیمی ‌ها را به‌تدریج کاست. تا این که در برنامه ششم توسعه، حمایت‌های مستقیم را کنار گذاشت. آنها طی این برنامه تجهیز پتروشیمی‌ها به نیروی انسانی متخصص، تحقیق و توسعه و آزادسازی بازار محصولات پتروشیمی ‌را در پیش گرفتند. در برنامه هفتم توسعه نیز تکمیل آزادسازی در صنایع پتروشیمی ، ادغام و تملک سهام شرکت‌های پتروشیمی ، بسط عمودی صنایع پایین‌دستی به سمت صنایع پتروشیمی ‌و اتحادهای استراتژیک بین شرکت‌ها صورت پذیرفت.

‌‌

سیر اجرای برنامه‌ها

به این ترتیب پس از تأسیس سه منطقه ویژه پالایش نفت بین سال‌‌های 1966 تا 1997، ادغام و تملک سهام در شرکت‌های نفتی بین سال‌های 1998 تا 2003 انجام شد. پس ‌از آن بین سال‌های 2004 تا 2018 روند ایجاد بورس کشورهای تأمین‌کننده نفت کره جنوبی (COPEX) آغاز شد و با اعطای مشوق برای سرمایه‌گذاری در بخش اکتشاف و استخراج نفت ادامه پیدا کرد.

در رابطه با عرضه مواد واسطه‌ای (میان‌دستی) نیز در تاریخ‌های یاد شده، فعالیت‌هایی همچون برنامه‌ریزی متمرکز تولید محصولات شیمیایی و تنظیم قیمت تولیدات شیمیایی، نرخ‌های بالای تعرفه روی تولیدات میان‌دستی شیمیایی و مداخله دولت در بازار نرخ ارز ادامه داشت. تا در گام بعدی نرخ تعرفه تولیدات میان‌دستی به‌تدریج کاهش یابد و شرایط رقابت در بازار ایجاد شود. در این زمان، آخرین قدم آزادسازی قیمت تولیدات میان‌دستی شیمیایی و آزادسازی واردات محصولات شیمیایی میان‌دستی بود که در سال 2004 محقق شد. برنامه دولت کره جنوبی برای توسعه صنایع پایین‌دست نیز به این شکل بود. آنها در کنار اعطای مشوق‌های سرمایه‌گذاری خارجی، الزامات صادراتی طراحی کردند تا سهم بازار این کشور گسترش پیدا کند.

آینده‌پژوهی تحولات بازار محصولات شیمیایی توسط دولت و ارائه نتایج آن به شرکت‌های خصوصی دیگر اقدامی‌بود که بر افزایش سهم بازار جهانی کره جنوبی از فروش محصولات پتروشیمی ‌اثرگذار بود. به ‌این‌ترتیب کره جنوبی از دهه 90 میلادی تاکنون همواره توسعه خوشه‌های صنعتی منطقه‌ای، همکاری‌های بین منطقه‌ای و ایجاد شبکه‌های جهانی را در سطح کلان دنبال کرده و در حوزه صنعت پتروشیمی ‌نیز در توسعه مقیاس فعالیت واحد‌های پتروشیمی ‌و جلب سرمایه‌های خارجی فعالیت‌های بسیاری داشته است.¹

سهم صنعت پتروشیمی ‌کره در صادرات، اشتغال و ارزش افزوده

صنعت پتروشیمی ‌کره جنوبی بیشترین سهم را در تولید ناخالص داخلی این کشور و نیز صادرات آن به خود اختصاص داده است. سهم صنعت پتروشیمی ‌کره جنوبی از ارزش افزوده تولید ناخالص داخلی در کره جنوبی در حدود 21 درصد است. همچنین سهم آن از اشتغال در این کشور 4/18 درصد و سهم آن از صادرات 3/15 درصد می‌باشد که سهم بسیار قابل توجهی است.

نکته مهمی‌که در این مورد باید به آن اشاره کنیم این است که کره جنوبی وارد کننده نفت، گاز و سایر انرژی‌‌ها و مواد اولیه لازم برای تولید محصولات پتروشیمی ‌است و بر این اساس موفقیت این کشور در دسترسی به این موفقیت بسیار حائز اهمیت است.

نمودار 1- سهم صنعت پتروشیمی ‌کره جنوبی از ارزش افزوده، اشتغال و صادرات در کره جنوبی

منبع: KOREA, Chemical Industry in Korea and Investment Cases

‌

مراحل رشد و توسعه صنعت پتروشیمی با نگاه به تاثیر آن روی صنایع پایین‌دست

صنعت پتروشیمی ‌کره جنوبی در دهه اخیر در واقع پیشرو رشد در اقتصاد این کشور بوده، ضمن اینکه زمینه را برای رشد و پیشرفت بقیه بخش‌‌های اقتصاد این کشور نیز فراهم کرده است و از نزدیک با صنایع پایین‌دستی و بالادستی این کشور همکاری داشته است. مراحل رشد و توسعه صنعت پتروشیمی کره جنوبی را می‌توان به 4 دوره تقسیم کرد:

1- دهه 1970 تا پایان دهه 1980: در این دوره تمرکز صنعت پتروشیمی ‌کره جنوبی بر روی تولید محصولات مربوط به بخش ساختمان‌سازی، انواع منسوجات و کفش بوده است. مواد اصلی که در این دوره تولید می‌شد عبارتند از پی وی سی، مواد مصنوعی و لاستیک مصنوعی.

2- دهه 1990 تا پایان دهه 2000: در این دوره تمرکز اصلی بر روی تولید محصولات الکترونیکی و خودروسازی بوده است و محصولاتی مانند رزین‌‌های مصنوعی (پلی اتیلن و پلی پروپیلن) و لاستیک مصنوعی (تایر) بوده است.

3- بعد از دهه 2000: تولیدات اصلی صنعت پتروشیمی ‌کره جنوبی در این دوره شبه رساناها، صفحه‌‌های نمایش و انواع باتری بوده است و به همین منظور مواد شیمیایی خاص و خالص با فناوری بالا تولید می‌شود.

4- انقلاب صنعتی چهارم: محصولات اصلی که صنعت پتروشیمی ‌کره جنوبی بر روی آنها تمرکز کرده، عبارتند از انواع کوادکوپتر و هلی‌شات و چاپ سه‌بعدی. برای تولید چنین محصولاتی از مواد سبک چند کاربردی و از هوش مصنوعی استفاده شده است.

در نمودار 2 ساختار تولید در صنعت پتروشیمی ‌کره جنوبی را مشاهده می‌کنید که در آن پروسه تولید محصولات در صنعت پتروشیمی ‌و تحویل آن به بخش‌‌های مختلف نمایان است. ²

نمودار 2- رابطه صنعت پتروشیمی ‌با صنایع تولیدی مختلف در کره جنوبی

بازار پتروشیمی ‌جهان

نگاهی اجمالی به فروش محصولات پتروشیمی ‌در بازارهای جهانی در طول 10 سال گذشته یعنی از سال 2010 تا سال 2020 نشان می‌دهد که:

میزان فروش جهانی محصولات پتروشیمی ‌در سال 2020 در حدود 3.471 میلیارد یورو ارزش گذاری شد. نکته قابل توجه این است که میزان فروش جهانی محصولات پتروشیمی ‌در سال 2020 به میزان 3/4 درصد کاهش یافت و از رقم 3 هزار و 628 میلیارد یورو در سال 2019 به رقم 3.471 میلیارد یورو در سال 2020 رسید.

نمودار 3- میزان فروش جهانی محصولات پتروشیمی ، میلیارد یورو

منبع: Cefic Chemdata International

*بقیه اروپا شامل کشورهای بریتانیا، سوئیس، نروژ، ترکیه، روسیه و اوکراین می‌شود./ **آسیا به جز چین، هند، ژاپن و کره جنوبی

میزان فروش جهانی محصولات پتروشیمی ‌در نمودار 3 نشان داده شده است. همانطور که در این نمودار مشاهده می‌شود چین با اختلاف بسیار زیاد بالاترین میزان فروش محصولات پتروشیمی ‌را در جهان داشته است. در حالی که 27 کشور عضو اتحادیه اروپا با سهم 4/14 درصد دومین مکان را از نظر میزان فروش محصولات پتروشیمی ‌به خود اختصاص داده‌اند. ایالات متحده آمریکا نیز با سهم 3/12 درصدی در جایگاه سوم قرار دارد.

به طور کلی چشم‌انداز رقابت در بازار جهانی پتروشیمی ‌به طور قابل توجهی در طول 10 سال گذشته تحول یافته است. امروزه کشورهای نوظهور آسیا نیز پا به پای ایالات متحده و ژاپن در بازار جهانی پتروشیمی ‌حرکت کرده و جزو 10 رتبه برتر قرار گرفته‌اند.

کشورهای بریکس (برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی) در مجموع 2/50 درصد از فروش محصولات پتروشیمی ‌در بازارهای جهانی در سال 2020 را به خود اختصاص داده‌اند. کشورهای بریکس، اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا در مجموع سه چهارم فروش جهانی محصولات پتروشیمی ‌را در سال 2020 از آن خود کرده‌اند.

یک چهارم باقیمانده فروش جهانی محصولات پتروشیمی ‌نیز مربوط به کشورهای نوظهور در آسیا مخصوصاً خاورمیانه بوده است. همانطور که پیشتر گفته شد چین با فروش 1.547 میلیارد یورویی در سال 2020 بزرگترین تولیدکننده محصولات پتروشیمی ‌در جهان بوده است، این یعنی چین 6/44 درصد از بازار جهانی پتروشیمی ‌را به خود اختصاص داده است.

‌

کره جنوبی رتبه پنجم برترین‌های پتروشیمی دنیا

کره جنوبی توانسته است رتبه پنجم برترین فروشندگان محصولات پتروشیمی جهان را در سال 2020 از آن خود کند. نمودارهای زیر اطلاعات بیشتری نیز در اختیار ما می‌گذارند.

چین همچنان بزرگترین و قدرتمندترین تولیدکننده و فروشنده محصولات پتروشیمی ‌در جهان است. این در حالی است که دو کشور از 10 کشور برتر فروشنده محصولات پتروشیمی، از قاره آمریکا هستند (ایالت متحده آمریکا و برزیل). این دو کشور روی هم 7/479 میلیارد یورو محصولات پتروشیمی ‌فروخته‌اند یعنی 8/13 درصد از کل فروش محصولات پتروشیمی ‌در دنیا.

درآمد حاصل از فروش محصولات پتروشیمی ‌ایالات متحده آمریکا در سال 2020 نسبت به سال 2019 به میزان 4/6 درصد کاهش یافت. توسعه صنعت پتروشیمی ‌در برزیل نیز با کاهش قابل توجهی در سال 2020 در مقایسه با سال 2019 مواجه بود. به طوری که درآمد حاصل از فروش محصولات پتروشیمی ‌در این کشور به میزان 1/19 درصد کم شد.

سه رتبه از 10 کشور برتر فروشنده محصولات پتروشیمی ‌تولیدکنندگان اروپایی هستند. (27 کشور عضو اتحادیه اروپا، روسیه و بریتانیا)، که روی هم رفته فروش محصولات پتروشیمی آنها در حدود 5/574 میلیارد یورو بوده است (5/16 درصد از کل فروش محصولات پتروشیمی ‌جهان). ³

نمودار 4- میزان فروش محصولات پتروشیمی ‌در 10 فروشنده بزرگ دنیا، میلیارد یورو